ΕΝΑ εν πολλοίς ανομοιογενές κίνημα που αναπτύχθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, η “Νέα Τέχνη” όπως επικράτησε να λέγεται -και μάλιστα διεθνώς, στα γαλλικά “Art Nouveau”επηρέασε κάθε πλευρά της αισθητικής σε καταλυτικό βαθμό. Παρά την καθολική αποδοχή του γαλλικού όρου, η γερμανική του ονομασία του κινήματος “Jugendstil” και η αυστριακή “Secession” είναι εξίσου αποδεκτές, ενώ άλλες ονομασίες που έλαβε παλιότερα είναι αξιόλογες περισσότερο για ισιτορική αναφορά: “Stile Liberty” αποκλήθηκε στην Ιταλία, “Μοντέρνο Στυλ” και, αργότερα, όταν ο μοντερνισμός επικράτησε, “Πρώιμος Μοντερνισμός” στην Αμερική, “Μοντερνισμός” στην Ισπανία. Επιπρόσθετα, ονομάστηκε «stile floreale» -ενώ ήδη βρισκόταν σε άνθηση- από το κυριότερο διακοσμητικό στοιχείο του, την καμπύλη κυματοειδή γραμμή, που αναπτύσσεται συχνά σε μορφή άνθους σχηματοποιημένου και συμβολικού. Με τη γραμμή αυτή η εικόνα εξελίσσεται στην επιφάνεια, σε ένα δικό της χώρο, πέρα από τους αναγεννησιακούς κανόνες της προοπτικής.
Ως κίνημα το Art Nouveau εκδηλώθηκε κυρίως στο χώρο της διακόσμησης και της αρχιτεκτονικής, αγγίζοντας όμως και όλους τους τομείς της καλλιτεχνικής έκφρασης και επηρέασε μεταγενέστερες τάσεις στη Μοντέρνα τέχνη. Ως ύφος θεωρείται πως άρχισε να διαμορφώνεται στη δεκαετία του 1880, αν και η ακμή του τοποθετείται μεταξύ 1892 και 1902. Μετά το 1905 συναντούμε περιορισμένες και μεμονωμένες εκφράσεις του. Η ονομασία “Art Nouveau” χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από κριτικούς τέχνης στο Βέλγιο και αργότερα αποτέλεσε την ονομασία γνωστής γκαλερί του Παρισιού Maison de l’Art Nouveau, υπό την διεύθυνση του Siegfried «Samuel» Bing,γερμανού συλλέκτη και εμπόρου έργων Τέχνης που βοήθησε στην καθιέρωση του. Στην περίοδο από το 1896 ως το 1902, ο Bing παρουσίασε στην γκαλερί του ζωγραφικής, γλυπτά, βάζα, κοσμήματα, κεραμικά, υαλογραφίες, υφάσματα και έπιπλα. Έκανε παραγγελίες για ζωγραφικά έργα στους Γάλλους ζωγράφους Henri de Toulouse-Lautrec, Edvard Munch, Paul Signac, Felix Vallotton, βάζα σχεδιασμένα από τον Emile Gallé, κοσμήματα του Rene Lalique, υφάσματα σε σχέδια του William Morris, γλυπτά του Auguste Rodin και των Βέλγων γλυπτών Georges Minne και Constantin Meunier, διακοσμήσεις εσωτερικού χώρου του Henry van de Velde και αφίσες του Aubrey Beardsley. Ο Bing συχνά έδινε στον φίλο και συνεργάτη του Louis Comfort Tiffany κεραμικά έργα άλλων καλλιτεχνών, ή συνέλεγε βιτρώ που ο Tiffany προδάρμοζε σε αντικείμενα, πέρα από τα δικά του εξαιρετικόυ σχεδιασμού και ποιότητας αντικείμενα που έφτιαχνε. Καταλυτικό όμως ρόλο στην εξέλιξη της Αρ Νουβό θεωρείται πως διαδραμάτισε η Διεθνής Έκθεση του 1900 στο Παρίσι, όπου το πρωτοποριακό νέο ύφος διαδόθηκε διεθνώς και επικράτησε.
Βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα του κινήματος είναι η επιτήδευση της μορφής, κυρίως για στοιχεία που αντλούνται από τη φύση καθώς και η στενή συσχέτιση του με το κίνημα του συμβολισμού. Η Art Nouveau συνδέθηκε με την ιαπωνική και τη γοτθική τέχνη, καθώς η ιαπωνική τέχνη προσέφερε τη μίμηση των φυσικών μορφών αλλά και την αναζήτηση περίπλοκων διακοσμητικών θεμάτων. Η διάθεση των καλλιτεχνών να καταργήσουν τις αποστάσεις μεταξύ των διαφορετικών μορφών της τέχνης, τις οποίες και να προσπαθήσουν να τις ενοποιήσουν υπήρξε ένα άλλο χαρακτηριστικό της Art Nouveau. Στην αρχιτεκτονική και τις εφαρμοσμένες τέχνες, το ύφος της Art Nouveau δανείστηκε αρκετά στοιχεία από την τέχνη της Βικτωριανής εποχής, προσθέτοντας παράλληλα σύγχρονες ιδέες στα περισσότερο αφηρημένα στοιχεία του μπαρόκ ύφους. Τα νέα καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά της Αρ Νουβό θεωρείται πως προετοίμασαν τα μεταγενέστερα πρωτοποριακά κινήματα του 20ου αιώνα, όπως ήταν η Art Deco, ο εξπρεσιονισμός, ο κυβισμός και ο υπερρεαλισμός.
 |
| "Σύγχρονο" Art Nouveau εσωτερικό σπιτιού της εποχής, όπως παρουσιάστηκε στην Διεθνή Έκθεση του 1900 στο Παρίσι από τον Bruno Möhring, στο Γερμανικό Περίπτερο. |
Έπιπλα & αντικείμενα
Πολλά έπιπλα που σχεδιάζονται ακόμα και σήμερα ακολουθώντας της γραμμές του στυλ, στη πραγματικότητα είναι καίρια επηρεασμένα από τον Charles Rennie Mackintosh. Διάσημος για τις καρέκλες του με την εξαιρετικά υψηλή πλάτη και τη στιλπνή μαύρη λάκκα, ακόμα βρίσκει μιμητές και ανανεωτές. Εξάλλου, μεγάλα έπιπλα που βασίζονται σε καμπυλωτές μορφές, και καλύπτονται από στυλιζαρισμένα λουλουδάτα υφάσματα είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό του στυλ. Μεγάλοι σχεδιαστές όπως οι Victor Horta, Henry Van der Velde, Emile Galli και Louis Marjorelle, σχεδίασαν έπιπλα με άτονες, ελεύθερης ροής γραμμές και καμπύλες, με κυματοειδή σχέδια, και πολύ συχνά με ένθετη ή σχηματισμένη μια γυναικεία μορφή ή ένα φυσικό μοτίβο. Τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα μοτίβα περιελάμβαναν εξαιρετικά σχέδια σταφυλιών και κληματόφυλλων, άνθη και κισσούς. Αυτά τα έπιπλα κατασκευάζονταν γενικά από ξύλο καρυδιάς ή μαόνι, ενώ μερικές φορές χρησιμοποιείτο ξύλο βελανιδιάς.
Η Art Nouveau στην Ελλάδα
Αντικείμενα Art Nouveau μπορούν να βρεθούν ακόμα στην Ελλάδα, αλλά ελάχιστα είναι “εποχής” δηλαδή αντίκες. Τα περισσότερα είναι “στυλ”, και μάλιστα συχνά περιλαμβάνουν μονάχα στοιχεία της Art Nouveau και δεν ανήκουν ολοκληρωτικά στο στυλ. Περεταίρω συμβαίνουν συχνά παρεξηγήσεις: κάθε λάμπα βιτρώ με στοιχεία Art Nouveau, που μπορεί να είναι ακριβές αντίγραφο παλιότερης λάμπας δεν είναι απαραίτητα Art Nouveau, και δεν δικαιούται να ονομάζεται “Tiffany’s”, όσο όμορφη ή ιδιαίτερη κι αν είναι. Η παρεξήγηση συνίσταται στην ουσιαστική αντιγραφή αντιγράφων της εποχής του Art Nouveau.
Πάντως, αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα μπορεί κανείς να βρει εξαιρετικής ποιότητας εποχής και στυλ Art Nouveau αντικείμενα με μίξη στοιχείων Art Deco τα οποία οι γάλλοι συλλέκτες δεν εκτιμούν πολύ, παρά το γεγονός ότι είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακά. Έτσι, συχνά στην χώρα μας, βρίσκονται εξαιρετικές αντίκες, πραγματικές ευκαιρίες για τους Έλληνες που εκτιμούν την εν λόγω εποχή και τα αντικείμενα της.