Των Σταύρου Μυρωνίδη & Πάρη Καπράλου*
Ας μιλήσουμε αρχικά για τα δύο στυλ. Louis Philippe ονομάστηκε ένα στυλ επίπλωσης που αναπτύχθηκε επί της Βασιλείας του ομώνυμου βασιλιά της Γαλλίας, και καλύπτει την περίοδο 1830–’48, χρόνια τα οποία διήρκησε η βασιλεία του. Στη πραγματικότητα -ιδίως στα έπιπλα που στη προκειμένη περίπτωση θα μας απασχολήσουν- το στυλ δεν ήταν καινόφανες, αλλά μια μίξη προηγούμενων στυλ, όπως Γοτθικού, Restoration -από το οποίο διατήρησε τις στρογγυλεμένες γραμμές αλλά με λιγότερα ποικιλμένο τρόπο και στολίσματα, και στυλ Louis XIII και Louis XIV. Το νέο στυλ υπάκουσε στα προστάγματα της νέας ζωής της ανερχόμενης αστικής τάξης ως προς τη λειτουργικότητα και, περεταίρω, στις νέες διαδικασίες παραγωγής των επίπλων, τα οποία εκείνη τη περίοδο ξεκίνησαν να “βιομηχανοποιούνται”. Τα έπιπλα αυτά άρχισαν να σχεδιάζονται σε σύνολα ή λαμβάνοντας υπόψιν ότι πρόκειται να χρησιμεύσουν σε σύνολα για κρεβατοκάμαρες, τραπεζαρίες και καθιστικά / σαλόνια. Το υλικό που κατά κύριο λόγο δουλεύτηκε σε αυτό το στυλ ήταν μαόνι και ξύλο καρυδιάς, παράγοντας σκουρόχρωμα έπιπλα, ενώ τόσο τα τραπέζια όσο και τα κομοδίνα είχαν μαρμάρινη επιφάνεια.
Αντίθετα, τα Biedermeier έπιπλα, αλλά και το στυλ με αυτό το όνομα γενικότερα αποτελεί “παιδί” της εποχής του, εκφράζοντας τα συναισθήματα του πληθυσμού της Ευρώπης μιαν ολόκληρη εποχή. Η εποχή των Biedermeier αντικειμένων, επίπλων και ρούχων διαμορφώνεται στην Αυστρουγγαρία το 1815, αμέσως μετά την ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλώ. Οσο ο Ναπολέων ήταν στις δόξες του, τόσο η αρχιτεκτονική όσο και ο σχεδιασμός των επίπλων ακολούθησε ένα πληθωρικότερο στυλ γνωστό ως Empire, το οποιο έμελλε να γνωρίσει πολλές ανανεώσεις και να επηρεάσει καίρια ανα περιόδους την “μόδα” στα έπιπλα και στις δύο όχθες του ωκεανού. Ωστόσο το πληθωρικό αυτό στυλ δεν θα μπορούσε να εξυπηρετήσει την ανερχόμενη μεσαία τάξη στα ειρηνικά χρόνια που ακολουθησαν τη ταραγμένη περίοδο κατακτήσεων σε όλη την Ευρώπη του Γάλλου στρατηλάτη. Η τάξη αυτή, με μικρότερα και λιγότερο πομπώδη σπίτια στην αρχή, διαμόρφωσε κατά κάποιο τρόπο ένα δικό της στυλ, επιζητώντας να διατηρήσει μεμονωμένα στοιχεία του Empire στο οποίο βασίστηκε και να απαλλαγεί από ψευτοχρυσά πομπώδη επιθέματα και επίχρυσα στολίδια. Παρά ταύτα το Biedermeier διατήρησε εκκεντρικά σχήματα και μεγαλειώδεις καμπύλες του Empire και στη πρώτη περίοδο ύπαρξης του απέδωσε μοναδικά κομμάτια. Βεβαίως το στυλ δεν ονομαζόταν έτσι στα χρόνια π-ου επικράτησε αλλά ονομάστηκε έτσι πολύ αργότερα, και, βεβαίως, όχι εξαιτίας ενός προσώπου όπως συχνά λαθεμένα αναφέρεται, αλλά, εξαιτίας της ταύτισης του με έναν σατυρικό χαρακτήρα! Συγκεκριμένα, ο ποιητής και ζωγράφος Josef Victor von Scheffel εξέδωσε το 1848 μια σειρά από σατυρυικά ποιήματα του. Σε αυτά εμφανιζόταν ένας σατυρικός τύπος μεσοαστού που έδινε φιέστες και έκανε συγκεντρώσεις σπίτι του με όνομα Biedermann και οι περιπέτειες αυτού και των καλεσμένων του, σε ένα σατυρικό φύλλο της εποχής στην Βιέννη, το περιοδικό Fliegende Blätter. Παίρνοντας την ιδέα από τον von Scheffel, ένας άλλος κωμικός συγγραφέας, ο Ludwig Eichrodt εμπνεύστηκε αργότερα έναν ακόμη μυθικό χαρακτήρα τον “Gottlieb Biedermaier”, στην διάρκεια των σχολικών του χρόνων, μαζί με τον συμμαθητή του Adolf Kussmaul. Μετά την ενηλικίωση του ο Eichrodt εξέδωσε βιβλίο με σατυρικά ψευτο-ρομαντικά ποιήματα, με τίτλο “Biedermeier’s Liederlust”, οπότε και το όνομα του χαρακτήρα του καθιερώθηκε να γράφεται “Biedermeier”. Στην πραγματικότητα, Biedermeier κατάντησε να σημαίνει -κατά κάποιο τρόπο- τον βαρετό και κοινό τύπο ανθρώπου που κάνει τα πάντα για να ξεχωρίσει ακόμα κι αν κινδυνεύει να γελοιοποιηθεί. Στα γερμανικά, Bieder ήταν εκείνη την εποχή μία λέξη που εξέφραζε τον απόλυτα κοινότυπο, στο όριο του βαρετού, ενώ Μeier / Meyer (ισχύουν και οι δύο ορθογραφίες) ήταν επώνυμο, τόσο κοινό εκείνη την εποχή στην Αυστρία, όσο το ελληνικό “Παπαδόπουλος”. Η άποψη ότι τα έπιπλα αυτού του στυλ απευθύνονταν στην αστική τάξη είναι σχεδόν λανθασμένη, αλλά, φαίνεται ορισμένως ότι καλλιεργήθηκε για εμπορικούς λόγους κατά την διαμόρφωση και επικράτηση του σχετικού στυλ. Η αλήθεια είναι ότι εκείνη την εποχή στην Αυστρουγγαρία και λίγο αργότερα σε όλη την κεντρική Ευρώπη μπορούσε να βρει σε κάθε σπίτι κανείς έπιπλα Biedermeier, από τα αριστοκρατικότερα μέγαρα μέχρι τα πιο ταπεινά σπίτια, καθώς το στυλ πέτυχε απόλυτα να καθιερωθεί. Κατά πάσα πιθανότητα το στυλ πήρα το σημερινό του όνομα από τον ομώνυμο σατυρικό της αστικής τάξης χαρακτήρα των κωμικών φυλλαδίων της εποχής που η μόδα του άρχισε να παρέρχεται, ως στυλ υποδηλωτικό της νεόπλουτης μεσαίας αστικής τάξης που προσπαθούσε να δείχνει περισσότερο μεγαλοαστική. Τα ξύλα από τα οποία φτιάχνονταν τα Biedermeier ήταν ανοιχτόχρωμα κατά κανόνα, ενώ οι γραμμές του εξαιρετικά διαφορετικές από αυτές των Louis Philippe! Πως όμως φτάσαμε να ταυτίζονται αυτά τα δύο στυλ;
Η ελληνική παρεξήγηση
Οι παρεξηγήσεις μεταξύ των Louis Philippe και Biedermeier είναι μια μάλλον ελληνική και δη Θεσσαλονικιώτικη ιστορία. Ξεκίνησε το 1950 όταν πάμπολλοι απαίδευτοι αλλά ιδιαίτερα ικανοί παρόλα αυτά έλληνες τεχνήτες μιμήθηκαν τα “Louis” (Louis Kenz, Louis Senz, και Louis Philippe), παράγοντας ωστόσο συχνά “ανοσιουργήματα”, έπιπλα χονδροειδή που ελάχιστη σχέση είχαν με τα στυλ που προσπαθούσαν να μιμηθούν, ή ακόμα και με πολλά αυστοσχεδιαστικά στοιχεία να περιλαμβάνονται στην φόρμα τους. Από αντίδραση λοιπόν, έλληνες αντικέρ σε ερχόμενες δεκαετίες (κυρίως από το ‘70 και μετά) να χαρακτηρίζουν συχνά χαρακτηριστικά Louis Philippe κομμάτια ως Biedermeier, όπως και σχεδόν κάθε έπιπλο της περιόδου προ του 1850, για να αποφύγουν την δυσφημηστική πλέον σύνδεση με τα “Louis” όπως τα ήξερε ο πολύς κόσμος στην Ελλάδα εξαιτίας των φθηνών και μάλλον κακόγουστων απομιμήσεων τους. Το ακόμα πιο τραγικό είναι ότι έφταναν συχνά να κατονομάζουν ως “Biedermeier” έπιπλα που φανερά είχαν φτιαχτεί όχι μόνο σε άλλες εποχές αλλά και σε άλλες χώρες! Τελικά, ο αγοραστής αν δεν έχει επαρκή γνώση της περιόδου και του σχεδίου των δύο στυλ κινδύνευει να βρεθεί με κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που νομίζει ότι έχει στην κατοχή του.
Εν κατακλείδι, κρατήστε στο μυαλό σας ότι τα εποχής Louis Philippe διακρίνονται για τα σκουρόχρωμα ξύλα τους, τις ίσιες γραμμές και τις καμπυλωτές τύπου “S” προμετωπίδες τους. Επίσης δεδομένου ότι το στυλ Biedermeier έχει επανέλθει τρεις φορές μέχρι σήμερα στην μόδα, αν ενδιαφέρεστε για το συγκεκριμένο είδος, θα πρέπει να διευκρινίζετε πάντοτε αφενός αν είναι “epoque” ή “style”, και σε περίπτωση που το υποψήφιο προς αγορά κομμάτι είναι “style”, αν είναι πρώτο, δεύτερο, τρίτο κ.ο.κ., κοινώς, σε ποια εποχή ανήκει. Αλλιώς, όταν το έπιπλο έρθει να συγκατοικήσει μαζί σας, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να σας βάλει κάποια στιγμή τις φωνές: “Είμαι Louis Philippe και όχι Biedermeier!”
Αντίθετα, τα Biedermeier έπιπλα, αλλά και το στυλ με αυτό το όνομα γενικότερα αποτελεί “παιδί” της εποχής του, εκφράζοντας τα συναισθήματα του πληθυσμού της Ευρώπης μιαν ολόκληρη εποχή. Η εποχή των Biedermeier αντικειμένων, επίπλων και ρούχων διαμορφώνεται στην Αυστρουγγαρία το 1815, αμέσως μετά την ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλώ. Οσο ο Ναπολέων ήταν στις δόξες του, τόσο η αρχιτεκτονική όσο και ο σχεδιασμός των επίπλων ακολούθησε ένα πληθωρικότερο στυλ γνωστό ως Empire, το οποιο έμελλε να γνωρίσει πολλές ανανεώσεις και να επηρεάσει καίρια ανα περιόδους την “μόδα” στα έπιπλα και στις δύο όχθες του ωκεανού. Ωστόσο το πληθωρικό αυτό στυλ δεν θα μπορούσε να εξυπηρετήσει την ανερχόμενη μεσαία τάξη στα ειρηνικά χρόνια που ακολουθησαν τη ταραγμένη περίοδο κατακτήσεων σε όλη την Ευρώπη του Γάλλου στρατηλάτη. Η τάξη αυτή, με μικρότερα και λιγότερο πομπώδη σπίτια στην αρχή, διαμόρφωσε κατά κάποιο τρόπο ένα δικό της στυλ, επιζητώντας να διατηρήσει μεμονωμένα στοιχεία του Empire στο οποίο βασίστηκε και να απαλλαγεί από ψευτοχρυσά πομπώδη επιθέματα και επίχρυσα στολίδια. Παρά ταύτα το Biedermeier διατήρησε εκκεντρικά σχήματα και μεγαλειώδεις καμπύλες του Empire και στη πρώτη περίοδο ύπαρξης του απέδωσε μοναδικά κομμάτια. Βεβαίως το στυλ δεν ονομαζόταν έτσι στα χρόνια π-ου επικράτησε αλλά ονομάστηκε έτσι πολύ αργότερα, και, βεβαίως, όχι εξαιτίας ενός προσώπου όπως συχνά λαθεμένα αναφέρεται, αλλά, εξαιτίας της ταύτισης του με έναν σατυρικό χαρακτήρα! Συγκεκριμένα, ο ποιητής και ζωγράφος Josef Victor von Scheffel εξέδωσε το 1848 μια σειρά από σατυρυικά ποιήματα του. Σε αυτά εμφανιζόταν ένας σατυρικός τύπος μεσοαστού που έδινε φιέστες και έκανε συγκεντρώσεις σπίτι του με όνομα Biedermann και οι περιπέτειες αυτού και των καλεσμένων του, σε ένα σατυρικό φύλλο της εποχής στην Βιέννη, το περιοδικό Fliegende Blätter. Παίρνοντας την ιδέα από τον von Scheffel, ένας άλλος κωμικός συγγραφέας, ο Ludwig Eichrodt εμπνεύστηκε αργότερα έναν ακόμη μυθικό χαρακτήρα τον “Gottlieb Biedermaier”, στην διάρκεια των σχολικών του χρόνων, μαζί με τον συμμαθητή του Adolf Kussmaul. Μετά την ενηλικίωση του ο Eichrodt εξέδωσε βιβλίο με σατυρικά ψευτο-ρομαντικά ποιήματα, με τίτλο “Biedermeier’s Liederlust”, οπότε και το όνομα του χαρακτήρα του καθιερώθηκε να γράφεται “Biedermeier”. Στην πραγματικότητα, Biedermeier κατάντησε να σημαίνει -κατά κάποιο τρόπο- τον βαρετό και κοινό τύπο ανθρώπου που κάνει τα πάντα για να ξεχωρίσει ακόμα κι αν κινδυνεύει να γελοιοποιηθεί. Στα γερμανικά, Bieder ήταν εκείνη την εποχή μία λέξη που εξέφραζε τον απόλυτα κοινότυπο, στο όριο του βαρετού, ενώ Μeier / Meyer (ισχύουν και οι δύο ορθογραφίες) ήταν επώνυμο, τόσο κοινό εκείνη την εποχή στην Αυστρία, όσο το ελληνικό “Παπαδόπουλος”. Η άποψη ότι τα έπιπλα αυτού του στυλ απευθύνονταν στην αστική τάξη είναι σχεδόν λανθασμένη, αλλά, φαίνεται ορισμένως ότι καλλιεργήθηκε για εμπορικούς λόγους κατά την διαμόρφωση και επικράτηση του σχετικού στυλ. Η αλήθεια είναι ότι εκείνη την εποχή στην Αυστρουγγαρία και λίγο αργότερα σε όλη την κεντρική Ευρώπη μπορούσε να βρει σε κάθε σπίτι κανείς έπιπλα Biedermeier, από τα αριστοκρατικότερα μέγαρα μέχρι τα πιο ταπεινά σπίτια, καθώς το στυλ πέτυχε απόλυτα να καθιερωθεί. Κατά πάσα πιθανότητα το στυλ πήρα το σημερινό του όνομα από τον ομώνυμο σατυρικό της αστικής τάξης χαρακτήρα των κωμικών φυλλαδίων της εποχής που η μόδα του άρχισε να παρέρχεται, ως στυλ υποδηλωτικό της νεόπλουτης μεσαίας αστικής τάξης που προσπαθούσε να δείχνει περισσότερο μεγαλοαστική. Τα ξύλα από τα οποία φτιάχνονταν τα Biedermeier ήταν ανοιχτόχρωμα κατά κανόνα, ενώ οι γραμμές του εξαιρετικά διαφορετικές από αυτές των Louis Philippe! Πως όμως φτάσαμε να ταυτίζονται αυτά τα δύο στυλ;
Η ελληνική παρεξήγηση
Οι παρεξηγήσεις μεταξύ των Louis Philippe και Biedermeier είναι μια μάλλον ελληνική και δη Θεσσαλονικιώτικη ιστορία. Ξεκίνησε το 1950 όταν πάμπολλοι απαίδευτοι αλλά ιδιαίτερα ικανοί παρόλα αυτά έλληνες τεχνήτες μιμήθηκαν τα “Louis” (Louis Kenz, Louis Senz, και Louis Philippe), παράγοντας ωστόσο συχνά “ανοσιουργήματα”, έπιπλα χονδροειδή που ελάχιστη σχέση είχαν με τα στυλ που προσπαθούσαν να μιμηθούν, ή ακόμα και με πολλά αυστοσχεδιαστικά στοιχεία να περιλαμβάνονται στην φόρμα τους. Από αντίδραση λοιπόν, έλληνες αντικέρ σε ερχόμενες δεκαετίες (κυρίως από το ‘70 και μετά) να χαρακτηρίζουν συχνά χαρακτηριστικά Louis Philippe κομμάτια ως Biedermeier, όπως και σχεδόν κάθε έπιπλο της περιόδου προ του 1850, για να αποφύγουν την δυσφημηστική πλέον σύνδεση με τα “Louis” όπως τα ήξερε ο πολύς κόσμος στην Ελλάδα εξαιτίας των φθηνών και μάλλον κακόγουστων απομιμήσεων τους. Το ακόμα πιο τραγικό είναι ότι έφταναν συχνά να κατονομάζουν ως “Biedermeier” έπιπλα που φανερά είχαν φτιαχτεί όχι μόνο σε άλλες εποχές αλλά και σε άλλες χώρες! Τελικά, ο αγοραστής αν δεν έχει επαρκή γνώση της περιόδου και του σχεδίου των δύο στυλ κινδύνευει να βρεθεί με κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που νομίζει ότι έχει στην κατοχή του.
Εν κατακλείδι, κρατήστε στο μυαλό σας ότι τα εποχής Louis Philippe διακρίνονται για τα σκουρόχρωμα ξύλα τους, τις ίσιες γραμμές και τις καμπυλωτές τύπου “S” προμετωπίδες τους. Επίσης δεδομένου ότι το στυλ Biedermeier έχει επανέλθει τρεις φορές μέχρι σήμερα στην μόδα, αν ενδιαφέρεστε για το συγκεκριμένο είδος, θα πρέπει να διευκρινίζετε πάντοτε αφενός αν είναι “epoque” ή “style”, και σε περίπτωση που το υποψήφιο προς αγορά κομμάτι είναι “style”, αν είναι πρώτο, δεύτερο, τρίτο κ.ο.κ., κοινώς, σε ποια εποχή ανήκει. Αλλιώς, όταν το έπιπλο έρθει να συγκατοικήσει μαζί σας, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να σας βάλει κάποια στιγμή τις φωνές: “Είμαι Louis Philippe και όχι Biedermeier!”